Back to top

Playlist Tsjaikovski's balletmuziek

Al meer dan 125 jaar is Tsjaikovski’s balletmuziek populair bij jong en oud. Muziekweb zet een aantal van de klassiekers op een rij.

  1. Sylvia ; Pizzicati Léo Delibes
  2. Zwanenmeer, op.20 deel XIV Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  3. Zwanenmeer, op.20 ; nr.13-4 Dans van de kleine zwanen Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  4. Zwanenmeer, op.20 deel XXVI Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  5. Suite voor orkest, op.66a, "Doornroosje" deel I Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  6. Doornroosje, op.66 deel XV Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  7. Doornroosje, op.66 deel XLVII Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  8. Notenkraker, op.71 deel III Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  9. Notenkraker, op.71 deel XIII Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  10. Notenkraker, op.71 deel XIV Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  11. Notenkraker, op.71 deel XV Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  12. Notenkraker, op.71 deel XVI Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  13. Notenkraker, op.71 deel XVII Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  14. Notenkraker, op.71 deel XVIII Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
  15. Notenkraker, op.71 deel XXII Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
read more
De componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski is bij het grote publiek vooral bekend van zijn balletmuziek: Het Zwanenmeer, Doornroosje en De Notenkraker. Het was echter helemaal niet vanzelfsprekend dat Tsjaikovski balletmuziek ging componeren. Tsjaikovski was een hoog gewaardeerde componist van symfonieën en concerten. Balletmuziek werd beschouwd als een licht muziekgenre. Componisten die zich in dit genre specialiseerden, werden doorgaans niet erg serieus genomen door collega's. Ook niet door Tsjaikovski, totdat hij de muziek nader bestudeerde en onder de indruk raakte van de eindeloze verscheidenheid aan meeslepende melodieën.

Toen Tsjaikovski balletten ging componeren, moest hij dus proberen zijn academische vaardigheden en artistieke idealen te verenigen met een praktijk waarin opdrachtgevers vooral toegankelijke muziek eisten: niet te zwaar, te complex of langdradig, maar met een pakkende melodie en een aanstekelijk ritme. Het resultaat van Tsjaikovski's toewijding is muziek die geliefd is bij jong en oud, bij kenner en niet-kenner, over de hele wereld, al meer dan 125 jaar lang.

Het Pizzicati uit Sylvia van DelibesRazumovsky Symfonieorkest, Andrew Mogrelia
'Ik luisterde naar Delibes' ballet “Sylvia”... Wat een charme, wat een elegantie, wat een rijkdom aan melodie, ritme en harmonie. Ik schaamde me, want als ik deze muziek toen gekend had, had ik nooit het Zwanenmeer geschreven.' (Tsjaikovski)

Scène: moderato uit het Zwanenmeer, oftewel het Swan Lake ThemeSt. Petersburg Mariinsky Theaterorkest, Valery Gergiev
Het Zwanenmeer is Tsjaikovski's eerste ballet. Het werk ging in 1877 in première maar kreeg veel kritiek, ook de muziek. Te zwaar, te symfonisch. Het verhaal gaat over prins Siegfried die verliefd wordt op een betoverde prinses die overdag door het leven moet gaan als zwaan.

De Dans van de Kleine Zwanen uit Het ZwanenmeerIsraelisch Filharmonisch Orkest, Zubin Mehta
In de Dans voor de Kleine Zwanen moeten vier ballerina’s complex voetenwerk en gracieuze hoofdbewegingen exact tegelijkertijd uitvoeren. De dans werd gemaakt door Lev Ivanov, de getalenteerde assistent van de beroemde, keizerlijke choreograaf Marius Petipa. Ivanov en Petipa waren niet de oorspronkelijke choreografen van het Zwanenmeer. Zij maakten hun bekende versie pas in 1895, na Tsjaikovski's dood.

De Pas d’Action (Het Grand Adagio of Love Duet) uit het ZwanenmeerRussisch Staats Symfonieorkest, Dmitry Yablonsky
De choreograaf Marius Petipa hield niet zo van de vertellende onderdelen van een balletverhaal. Hij liet die scènes graag aan zijn assistent over. Het Liefdesduet, dat laat zien hoe de prins en Odette verliefd op elkaar worden, werd dan ook gemaakt door Lev Ivanov. Marius Petipa was vooral de man van de vorm, van de korte virtuoze en gracieuze dans, dus van de korte en pakkende melodieën en ritmes.

De Ouverture (Introduction) uit De Schone SlaapsterBerliner Philharmoniker, Mstislav Rostropovich
Tsjaikovski componeerde De Schone Slaapster (of Doornroosje) voor het Keizerlijk Ballet, waar Marius Petipa de scepter zwaaide. Eerst wordt Aurora's verjaardag uitgebreid gevierd met korte dansstukken achter elkaar en vervolgens haar bruiloft. Om toch een eenheid te maken van zo'n lappendeken van dansfragmenten gebruikte Tsjaikovski twee muziekthema’s – van de Boze Fee en van de Goede Fee – die de hele tijd terugkeren. Beide muziekthema’s zijn te horen in de Ouverture.

Grande Valse Villageoise uit De Schone SlaapsterBergen Filharmonisch Orkest, Neeme Järvi
Veel mensen zullen de muziek van De Schone Slaapster kennen. Alleen niet van het ballet uit 1890, maar van de animatiefilm van Disney uit 1959. In de soundtrack worden veel thema's en melodieën uit Tsjaikovski's balletmuziek gebruikt. De melodie van Aurora's lied Once Upon A Dream horen we in het ballet als dorpsmeisjes dansen op Aurora's verjaardagsfeest.

De Dans van de Gelaarsde Kat uit De Schone SlaapsterRussisch Nationaal Orkest, Mikhail Pletnev
Op het huwelijksfeest van Aurora zijn heel veel gasten die voor haar willen dansen. Onder hen bevinden zich sprookjesfiguren, zoals Roodkapje, de Wolf, Assepoester en Klein Duimpje. De muziek voor de Gelaarsde Kat zullen de Disney-liefhebbers herkennen als het thema van de Boze Fee Malificent.

De Mars uit De NotenkrakerKirov Orkest, Valery Gergiev
Na het succes van De Schone Slaapster kreeg Tsjaikovski de opdracht om nog een ballet te maken samen met Petipa, De Notenkraker (1892). Het verhaal gaat over het meisje Klara dat op kerstavond een notenkraker cadeau krijgt. 's Nachts komt de notenkraker op magische wijze tot leven. Hij gaat een gevecht aan met de Muizenkoning. Met Klara's hulp wordt de Muizenkoning verslagen. De notenkraker verandert in een prins en neemt Klara – door een sneeuwstorm heen – mee naar het Land van Suikergoed.

Divertissement uit De NotenkrakerRoyal Philharmonic Orchestra, Yuri Temirkanov
In het Land van Suikergoed worden Klara en de prins hartelijk ontvangen door de Suikerboonfee. Er wordt een feest gehouden. Lekkernijen van over de hele wereld dansen voor Klara:

- Chocola (Spaanse dans)
- Koffie (Arabische dans)
- Thee (Chinese dans)
- Zuurstokken (Russische dans)
- Dans van de Rieten Fluiten (Mirlitons)
- De gembermama en haar kinderen

Zo'n reeks van dansen heet in ballettermen een divertissement. De choreograaf Marius Petipa was er dol op. Tsjaikovski had echter moeite met het draaiboek van De Notenkraker vanwege het gebrek aan dramatische ontwikkeling. Muziekcritici beschouwen dit ballet van Tsjaikovski daarom als de minste van de drie, ook al erkennen ze dat het ballet vol zit met uitstekende dansmuziek en sfeervolle orkestraties.

Dans van de Suikerboonfee uit De NotenkrakerBolshoi Theaterorkest, Alexander Vedernikov
Tsjaikovski kende de waarde van zijn muziek voor De Notenkraker. Hij selecteerde een aantal stukken om uit te voeren in de concertzaal. Deze Notenkraker-suite werd in tegenstelling tot het ballet meteen een groot succes. Een van de geselecteerde stukken is de Dans van de Suikerboonfee. Hierin maakte Tsjaikovski gebruik van een destijds nieuw instrument, de celesta. Walter Disney gebruikte muziek uit De Notenkraker voor zijn film Fantasia.

Samenstelling: Corien Pull
Graphic design: Judith de Rond, foto van Sydney Fox Studio via Flickr