Back to top

Basiscollectie klassiek: Tsjaikovski's Notenkraker

Het is voor velen een traditie: met Kerst kijken naar een opvoering van De Notenkraker. Het sprookjesachtige ballet met de beroemde muziek van Tsjaikovski speelt zich af op kerstavond. Het draaiboek is gebaseerd op een verhaal van E.T.A. Hoffmann.

Bij de familie Stahlbaum vindt op kerstavond een groot feest plaats met veel genodigden. De kinderen krijgen cadeaus, er wordt gedanst en de mysterieuze meneer Drosselmeyer laat de kinderen zijn levensgrote poppen zien die kunnen dansen.

Mars - Kirov Orkest o.l.v. Valery Gergiev (zie album)

Het meisje Klara krijgt van Drosselmeyer een Notenkraker cadeau in de vorm van een man. Ze is er dolgelukkig mee, maar helaas wordt de Notenkraker kapot gemaakt door haar broertje. 's Avonds als iedereen slaapt, keert Klara terug om te kijken hoe het met haar Notenkraker gaat. Dan begint de magie. De Notenkraker wordt groter en groter. Met zijn soldaten begint hij een gevecht tegen de Muizenkoning. Hij wint en verandert in een knappe prins. De prins neemt Klara mee naar een besneeuwd dennenbos. Sneeuwvlokken dansen om hen heen.

Sneeuwrit - Covent Garden Royal Opera House Orchestra o.l.v. Mark Ermler (zie album)

De reis wordt vervolgd naar het Land van Suikergoed dat in afwezigheid van de prins geregeerd werd door de Suikerboonfee. Zij onthaalt Klara en de prins hartelijk. Er wordt een feest gehouden. Lekkernijen van over de hele wereld dansen voor Klara: chocola uit Spanje, koffie uit Arabië, thee uit China, zuurstokken uit Rusland...

Russische dans - Kirov Orkest o.l.v. Valery Gergiev (zie album)

Mooie bloemen voeren een dans uit...

Bloemenwals - London Symphony Orchestra o.l.v. André Previn (zie album)

De Suikerboonfee en haar Cavalier dansen een Grand Pas de Deux.

Dans van de Suikerfee - Orchestre Symphonique de Montréal o.l.v. Charles Dutoit (zie album)

Tot slot worden Klara en de prins gehuldigd als heersers van het Land van Suikergoed. Dan wordt Klara wakker in het huis van haar ouders. Naast haar ligt een kroon. Was het een droom?

Tsjaikovski componeerde de muziek voor de Notenkraker in samenwerking met de beroemde choreograaf Marius Petipa, met wie hij eerder al het succesvolle Doornroosje gemaakt had. Petipa schreef het draaiboek en gaf uiterst gedetailleerde aanwijzingen aan Tsjaikovski over hoe ieder muzieknummer moest klinken: welk tempo hij moest aanhouden en hoeveel maten een nummer moest duren. Gelukkig kon Tsjaikovski goed met deze bemoeienissen omgaan. Hij paste zich gemakkelijk aan. Hij had echter moeite met het draaiboek dat Petipa geschreven had, met name met het gedeelte dat zich afspeelde in het Land van Suikergoed. Toch wist hij de muziek voortvarend te voltooien. De suite die Tsjaikovski samenstelde met fragmenten uit de balletmuziek werd snel heel populair.

Het ballet ging in december 1892 in première. Omdat Petipa worstelde met een slechte gezondheid, was de choreografie grotendeels het werk van zijn talentvolle assistent Lev Ivanov. Het ballet was geen groot succes. De kritiek richtte zich vooral op Petipa’s draaiboek. Opeenvolgende choreografen hebben het verhaal aangepast.

Een van de belangrijkste wijzigingen die choreografen hebben doorgevoerd, is dat niet alleen de Notenkraker verandert in een volwassen man, ook Klara wordt een volwassen vrouw. Hierdoor krijgt het verhaal een liefdesgeschiedenis erbij. Vaak wordt de rol van de Suikerboonfee geschrapt. Klara en de prins dansen dan de Grand Pas de Deux. Choreograaf Peter Wright behield de rol van de Suikerboonfee in zijn fabelachtige productie voor het Royal Ballet (deze en deze).

In de meeste versies wordt Klara wakker uit een droom. Een uitzondering vormt de productie die choreograaf Kirill Simonov en kunstenaar Mikhail Chemiakin maakten in opdracht van Valery Gergiev. Zij lieten zich inspireren door de meer grimmige kanten van Hoffmanns verhaal. De dans van de Sneeuwvlokken wordt snel een levensbedreigende sneeuwstorm. De kinderen die het koor zingen, zijn geesten.

Dans van de Sneeuwvlokken - Kirov Orkest o.l.v. Valery Gergiev (zie album)

De productie van Simonov en Chemiakin eindigt slecht. Geen wonder dat veel Russen de Kerst liever vieren met de versie van Vassili Vainonen die sinds 1934 in Rusland opgevoerd wordt).

Voor Nederlanders is natuurlijk de choreografie van Toer van Schayk en Wayne Eagling bijzonder. Hun versie staat op het programma van Het Nationale Ballet en speelt zich niet af tijdens Kerst maar met Sinterklaas.

(CP)